چکیده

با افزايش جهاني جمعيت سالمندان، مراقبت خانوادگي از اجزائ مهم مراقبت طولاني مدت به حساب آمده و زنان به عنوان اصلي ترين مراقبين خانوادگى، عهده دار اين امر شده اند. مطالعه كيفي عوامل تسهيل گر و باز دارنده اي كه در فرايند مراقبت خانوادگي موثر مي باشند، مي تواند تصوير روشن تري از نياز و تقاضاي مراقبين فراهم كرده و بدين ترتيب منجر به تدبير موثرتر وسياستگذاري كيفي تر براي ارتقائ سلامت زنان مراقبت دهنده و سالمندان گردد- سالمند-مراقبت-پرستاری-زن-خانواده-بهداشت-درمان-سلامت-سالمندان آسیب پذیر

مقدمه

سالمندي از پديده هاي مطرح سالهاي اخير در عرصه بهداشت و سلامت جهان مي باشد. طبق سرشماري سال ،1385 بيش از 27/7درصد جمعيت كشور را سالمندان  بالاي 60 سال به خود اختصاص مي دهد . افزايش نسبت سالمندي در كشور ما از سال 1420 به بعد خود نمايي خواهد كرد. تخمين زده شده جمعيت بالاي 60 سال كشور 5/8 ميليون نفر خواهد رسيد.مراقبت-پرستاری-زن-خانواده-بهداشت-درمان-سلامت

درصد ناتواني سالمندان با افزايش سن رشد پيدا مي كند، به طوري كه سالمندان بالاي 75 سال از نظر جسمي شكننده بوده و انواع مختلفي از ناتواني هاي جسمي رواني را تجربه مي كنند. آنها قادر به زندگي مستقل نبوده و نيازمند مراقبت جامع و مستمر مي باشند . اين گروه از سالمندان كه به آنها، سالمند آسيب پذيراطلاق مي شود، نياز هاي مراقبتي خود را از طريق خانواده ها تامين مي كنند.

واژه مراقبت خانوادگي  كه شكل مرسوم مراقبت غيررسمي است، از 1980 وارد ادبيات سلامت شد  و امروزه ستون مهره نظام هاي مراقبت طويل المدت به حساب مي آيد.  سازمان بهداشت جهاني يكى از اولويتهاى تحقيقات در عرصه رفاه و سلامت را مطالعه فرايندهاى مراقبتى سالمندان توسط مراقبين خانوادگي معرفي كرده است.مراقبت-پرستاری-زن-خانواده-بهداشت-درمان-سلامت

خرید و دانلود بسته فیلمهای آموزشی مراقبت از سالمند در منزل

مرور مطالعات در اين حوزه نشان مي دهد كه تفاوتهاي قابل توجهي بين تجربه ارايه مراقبت زنان و مردان در پذيرش و انجام مراقبت خانوادگي وجود دارد. اين بررسي ها بيان مي دارند كه بخش اعظم مراقبين را زنان به ترتيب دختران، همسران و همسران فرزندان ذكور، تشكيل مي دهند. ميزان مراقبت ارايه شده توسط زنان به مراتب بيشتر از مردان مي باشد. ضمن اينكه الگوي ارايه مراقبت توسط مردان بسيار متفاوت تر از زنان است.مراقبت-پرستاری-زن-خانواده-بهداشت-درمان-سلامت

به طور مثال زنان عمدتا مراقبت روزانه فردي، و مراقبتهاي دستي را به عهده دارند. در حاليكه مردان بيشتر در امور مرتبط به سازماندهي و مديريت خدمات مراقبتي، تعديلات محيط و امور منزل و مراقبتهاي متناوب ايفائ نقش مي كنند. زنان مراقب نسبت به مردان استرس بيشتري را تجربه مي كنند. برايند هاي منفي مانند فشار و بار مراقبتي در زنان بيشتر از مردان گزارش شده است به طوريكه آنان با مشكلات جسمي و روانشناختي بيشتري روبرو مي شوند.

در كشور ما با بروز تغييرات اجتماعي و دگرگوني هاي سنتي مانند هسته اي شدن خانواده ها، كوچك شدن منازل، افزايش تعداد زنان شاغل در خارج از منزل، افزايش آمار طلاق و افزايش شهرنشيني، مشكلات سالمندان افزايش و در مقابل مراقبت خانوادگي از آنان كاهش يافته است.مراقبت-پرستاری-زن-خانواده-بهداشت-درمان-سلامت

بحث

يافته ها بر اساس تجارب زيسته زنان مراقب سالمندان آسيب پذير عضو خانواده، نشان داد پديده مراقبت فرايندي چالش برانگيز بوده كه تحت تاثير عوامل تسهيل گر و بازدارنده قرار دارد. مراقبين در جريان طبيعي زندگي با پذيرش نقش مراقبت، به اين امر مهم مي پردازند و عوامل مختلفي را تجربه مي كنند. اين عوامل ماهيتا موجب تسهيل يا سختي در ارايه مراقبت به سالمند عضو خانواده مي شود. در خصوص عوامل فردي تسهيل گر و باز دارنده، زناني كه از آگاهي و دانش بالنسبه بالاتري در مورد مراقبت و سلامت سالمند تحت مراقبت خود برخوردار بودند در يافتن نقطه تعادل در زندگي براي ارايه مراقبت موفقتر بودند.

زناني كه به لحاظ شخصيتي و اخلاقي در برابر سالمند عضو خانواده متعهدتر بوده و از باورهاي مذهبي قوي تري برخوردار بودند نيز از ارايه مراقبت راضي تر بودند. در مقابل زنان شاغل به ويژه آنهايي كه در انجام امور مختلف زندگي با كمبود وقت روبرو بودند فرايند مراقبت را با سختي تجربه مي كردند.مراقبت-پرستاری-زن-خانواده-بهداشت-درمان-سلامت

طبق مطالعات، اكثر زنان باور داشتند كه مراقبت از سالمند يك نقش زنانه بوده ليكن زنان در جامعه كنوني به سبب اشتغال و داشتن نقشهاي مختلف همزمان با ارايه مراقبت، نياز بيشتري براي حمايت و كمك رسمي و غير رسمي در خود احساس مي كنند. بر اساس تجربه مراقبين سطح وابستگي سالمند به مراقبت از عوامل باز دارنده فرايند مراقبت به شمار مي آمد. از سوي ديگر بار و فشار مراقبتي كه مراقب در حين مراقبت تجربه مي كرد نيز عامل مهمي در فرايند مراقبت به شمار مي آمد. به طوريكه هر چه بار مراقبتي تجربه شده كمتر بود مراقب تجربه موفقتري را در امر مراقبت گزارش مي كرد.

كرامر 1997نيز بر اساس مطالعه كيفي بر روي شوهران سالمندان مبتلا به آلزايمر، نيز گزارش كرده است كه ويژگي هاي فردي مراقب و سالمند بر كيفيت مراقبت خانوادگي و بار مراقبتي تجربه شده در فرايند مراقبت موثر است. به طور كلي هرچه رضايت از مراقبت نسبت به استرس تجربه شده بيشتر باشد فرايند مراقبت با سهولت انجام مي شود.

سلامت مراقب، اختلال شناختي و رفتاري سالمند، تصوير سالمند از وضعيت خود، بار وفشارمراقبتي تجربه شده و ميزان استرس وارده به مراقب  اشتغال و فعاليتهاي اجتماعي مراقب، كمبود وقت، سن بالاتر از75 سالمند ابعاد وابستگي سالمند به مراقب، سن و وضعيت جسماني مراقب از عوامل موثر در فرايند مراقبت محسوب مي شوند. ضمن اينكه عوامل ياد شده به مراتب موثرتر از مشخصات سالمند، شدت علايم و طول مدت ابتلا به اختلال ناتوان كننده مي باشند.

اسميت ، در اين رابطه معتقد است پرستاران با آموزش خانواده ها در مورد نحوه مراقبت از سالمند و دادن مشاوره مي توانند موجبات افزايش انگيزه براي مراقبت و كار آمدي را براي مراقبين فراهم كنند، ضمن آنكه با كنترل عوارض فشار مراقبت نيز مي توانند از عوارض منفي آن بر كيفيت مراقبت بكاهند.مراقبت-پرستاری-زن-خانواده-بهداشت-درمان-سلامت

 درطبقه عوامل خانوادگي نيز يافته ها نشان دادند داشتن سابقه همزيستي با سالمند، كيفيت ارتباطات مثبت بين فردي بين سالمند و مراقب از عوامل مهم مي باشند كه موجب تسهيل فرايند مراقبت مي گردند. ساختار و شبكه حمايتي قويتر در خانواده به زنان مراقب در يافتن نقطه تعادل در ايفاى نقشهاي مختلف زندگي كمك مي كرد. به گونه اي كه زنان برخوردار از حمايت مالي و رواني از سوي ساير فرزندان فرد سالمند، زندگي متعادلتري را تجربه مي كردند. زنان متاهل به ويژه آناني كه از سوي فرزندان و همسران خود مورد تقدير و تشويق قرار مي گرفتند نيز خود را در فرايند مراقبت موفق تر مي دانستند.

تجارب مراقبين نشان داد كمك و مشاركت فعال ساير خواهران و برادران در كليه ابعاد مراقبتي موجب رويارويي كمتر مراقب با بار و فشار مراقبتي مي شد. يافته هاي مطالعات مشابه نيز نشان دادند ميزان حمايت اجتماعي مراقب، درجه نزديكي و صميميت مراقب و سالمند دسترسي به منابع و انواع حمايت رسمي و غيررسمي موجود در سطح جامعه بر مراقبت از سالمندان موثر است. عوامل در طبقه خارجي بيانگر اين مهم بودند كه خلاى قوانين و سيستمهاي حمايتي رسمي و دولتي براي سالمندان و خانواده هاي آنان به ويژه در دسترس نبودن مراكز كار آمد و مجهز به امكانات و كارمندان متخصص در حوزه بهداشت و سلامت سالمندان منجر به تجربه صعوبت بيشتر در طول ارايه مراقبت به سالمندان آسيب پذير مي گردد.

همچنین نزديكي محل زندگي مراقب با سالمند، ثبات اقتصادي خانواده، دسترسي به مراكز مراقبت روزانه، افراد حرفه اي مراقبت دهنده، از عوامل موثر در فرايند مراقبت از سالمندان به شمار مي آيند. با وجود موانع و مشكلات عديده در جوامع مختلف در راه ارايه مراقبت خانوادگي از سالمندان، همچنان مطالعات حاكي از اين هستند كه عمده حمايتهاي سالمندان توسط خانواده و سيستمهاي غيررسمي تامين مي شوند.

مراقبت-پرستاری-زن-خانواده-بهداشت-درمان-سلامت

https://www.instagram.com/homecare_elderly_sick/

نتيجه گيري

مراقبت خانوادگي، مدل قالب ارايه خدمات طويل المدت به سالمندان در سراسر جهان مي باشد و بدون شك با افزايش تعداد سالمندان اين امر به ويژه نقش زنان به عنوان مراقبين خط اول، نيز مهمتر خواهد شد. عوامل تسهيل گر و بازدارنده فردي، خانوادگي و خارجي كه در برگيرنده زير طبقات آگاهي از نحوه مراقبت، ويژگي هاي فردي مراقب و سالمند، تجربه بار مراقبتي، سابقه ارتباطي موثر بين مراقب و سالمند، شبكه حمايتي خانوادگي، مشاركت خانوادگي، سيستم حمايتي رسمي، زمينه مراقبت در منزل و سيستمهاي بهداشتي و مراقبتي رسمي ويژه سالمندان بوده و بر چگونگي مراقبت از سالمندان عضو خانواده اثر داشتند، در واقع روي ديگر سكه تقاضاهاي عديده زنان مراقب مي باشد كه تامين آنها مي بايست سر لوحه مداخلات تيم سلامت به منظور حمايت از سلامت زنان مراقب، قرار گيرد. چرا كه بدون شك موفقيت نظام سلامت بدون اتكا بر تفكر و پاسخ گويي به نيازها و انتظارات جامعه امكان پذير نخواهد بود.

منابع :

• دبوار سیمون(1370)، کهنسالی، ترجمه محمدعلی طوسی،تهران، انتشارات شباویز، چاپ چهارم ،جلد اول
• ساروخانی، باقر و مینا قریب،( 1393)،ساختار خانواده و تاثیر آن بر سالمندان،(مورد مطالعه :شهر تهران)، فصلنامه مطالعات توسعه اجتماعی ایران،مقاله2،دوره6،شماره3.
• جعفری،طاهره،ملکی،نسرین(1395)، بررسی نگرش جوانان و والدین نسبت به جایگاه اجتماعی سالمندان درخانواده(خانواده های تهرانی سال 1395)، فصلنامه مطالعات کاربردی در علوم اجتماعی و جامعه شناسی،سال اول،شماره3،زمستان97
• قریب، مینا(1393) بررسی تأثیر عوامل ساختاری بر جایگاه سالمندان در خانواده تحقیق در شهر تهران 1393،،استاد راهنما: دکتر باقر ساروخانی. دانشگاه آزاد واحد علوم تحقیقات دانشکده علوم، انسانی گروه جامعه شناسی

Thorpe.C, Lichiello.P, Kern. M.A. (2015). Aging in place: Approach for aging

well, Thorpe and others (2015) Aging in place: Approach for aging well wsu

Extension, Journal of wsu Extension, 185(1): 1-10.