سالمندان به دلیل تغییرات فیزیولوژیکی وابسته به سن، نظیر کاهش ضخامت پوست، جریان خون کمتر در پوست، اختلال در ترمیم زخم و ضعف سیستم ایمنی، بیشتر از دیگر گروه‌های سنی در معرض عوارض سوختگی هستند. حتی سوختگی‌های سطحی در این گروه، می‌توانند منجر به درد شدید، عفونت یا حتی بستری شوند. شناخت شیوه‌های علمی درمان سوختگی‌های درجه ۱ و ۲ در سالمندان برای پرستاران ضروری است.
تعریف و طبقه‌بندی سوختگی‌ها
سوختگی درجه ۱ (سطحی): فقط اپیدرم درگیر است. پوست قرمز، خشک و دردناک است. تاول وجود ندارد.
سوختگی درجه ۲ (درجه دوم سطحی یا عمقی): اپیدرم و بخشی از درم را درگیر می‌کند. پوست قرمز، مرطوب، تاول‌دار و بسیار دردناک است.
ویژگی‌های خاص سوختگی در سالمندان
- کاهش پاسخ التهابی، در نتیجه ممکن است قرمزی یا درد کمتر از حد انتظار باشد.
- تاخیر در ترمیم زخم به علت کاهش فعالیت سلول‌های اپیتلیال.
- خطر بالای عفونت و دهیدراتاسیون به دلیل پوست نازک‌تر.
- احتمال سوءتغذیه که ترمیم را دشوار می‌سازد.
اصول کلی درمان سوختگی درجه ۱ و ۲ در سالمندان
1. ارزیابی اولیه
علائم حیاتی: پایش فشار خون، ضربان قلب، دمای بدن
سطح هوشیاری: بویژه اگر سوختگی با سوختگی حرارتی ناشی از شعله همراه بوده
وسعت سوختگی: طبق قانون ۹ درصد یا استفاده از کف دست به‌عنوان واحد ۱٪
محل سوختگی: نواحی حساس مثل صورت، کف دست، پا یا پرینه نیاز به ارجاع دارند
درمان سوختگی درجه ۱
مراقبت خانگی / سرپایی
شستشوی محل با آب ولرم (نه سرد) به مدت ۱۰–۱۵ دقیقه
استفاده از کمپرس سرد (نه یخ مستقیم) برای کاهش درد
استفاده از کرم‌های مرطوب‌کننده فاقد عطر مثل وازلین ساده یا «آلوئه‌ورا»
در موارد درد، تجویز استامینوفن یا ایبوپروفن در سالمندان بدون منع مصرف
پرهیز از استفاده از پمادهای خانگی یا سنتی مثل خمیردندان یا روغن سوخته
پکیج آموزش مراقبت و پرستاری از سالمند و بیمار در منزل
درمان سوختگی درجه ۲
مراقبت‌های پرستاری و دارویی
مرحله اول – پاکسازی
شستشوی آرام زخم با نرمال سالین یا آب استریل
خارج کردن تاول‌های پاره‌شده؛ تاول‌های سالم در صورت نداشتن درد یا فشار بالا معمولاً باقی می‌مانند
مرحله دوم – کنترل درد
استفاده از مسکن‌هایی مانند استامینوفن، ایبوپروفن یا در موارد شدید، ترامادول با احتیاط
در سالمندان با بیماری‌های کلیوی، باید NSAIDs با احتیاط مصرف شوند
مرحله سوم – پانسمان مناسب
هدف: حفظ رطوبت، جلوگیری از عفونت و تسریع ترمیم
پانسمان‌های رایج در ایران:
- پانسمان تلفا (Telfa): غیرچسبنده، استریل،سوختگی سطحی
- پانسمان هیدروژل (Hydrogel): مرطوب‌کننده، ضد درد،سوختگی‌های سطحی و تاولی
- پانسمان آلژینات نقره‌دار: جذب ترشحات، ضد باکتری، سوختگی‌های مرطوب با ترشح زیاد
- پانسمان پماد سولفادیازین نقره 1% (Silver Sulfadiazine): ضد باکتری، خنک‌کننده، رایج‌ترین دارو برای سوختگی درجه ۲ در ایران (به شرط نداشتن حساسیت به سولفا)
- پانسمان فوم‌های سیلیکونی مثل Mepilex: جاذب، کاهش درد سوختگی در نواحی اصطکاک دار
توصیه مهم:
ضدعفونی با بتادین برای سوختگی باز توصیه نمی‌شود چون باعث تأخیر در ترمیم می‌شود.
پانسمان باید هر ۲–۳ روز یکبار تعویض شود یا در صورت وجود ترشح، زودتر.
از پانسمان خشک اجتناب شود چون به زخم می‌چسبد و در زمان تعویض آسیب‌زا خواهد بود.
آموزش بیمار و خانواده
مصرف کافی مایعات، تغذیه غنی از پروتئین
پایش تب، بو، یا تغییر رنگ زخم (علائم عفونت)
پرهیز از نور آفتاب مستقیم روی محل سوختگی
پیگیری منظم در صورت گسترش قرمزی یا بروز تب
موارد نیاز به ارجاع به پزشک یا بیمارستان
- درگیری بیش از ۱۰٪ از سطح بدن
- محل سوختگی در صورت، مفاصل، پرینه
- سابقه دیابت، سوءتغذیه، نقص ایمنی
- سوختگی با اجسام داغ فلزی یا شعله
- شک به عفونت زخم
نتیجه‌گیری
پرستاران و مراقبین به عنوان خط مقدم مراقبت از سالمندان، باید در ارزیابی و درمان سوختگی‌های خفیف مهارت داشته باشند. رعایت اصول مراقبت، استفاده از پانسمان‌های مناسب و شناخت داروهای رایج، می‌تواند از پیشرفت زخم و بروز عوارض جلوگیری کند.
مینی دوره آموزشهای رایگان سالمندی
آموزش های شخصی سازی شده در قالب کوچینگ سلامت سالمندان یک رویکرد قدرتمند برای حمایت از سالمندان در دستیابی به اهداف سلامتی و بهبود کیفیت زندگی آن‌ها است. با ارائه راهنمایی فردی، حمایت مستمر و توانمندسازی سالمندان، کوچینگ می‌تواند به آن‌ها کمک کند تا با چالش‌های دوران سالمندی روبرو شوند، سبک زندگی سالم‌تری را در پیش بگیرند و از زندگی خود لذت بیشتری ببرند.
اگر شما یا یکی از عزیزانتان سالمند هستید و به دنبال بهبود سلامت و تندرستی خود هستید، در نظر گرفتن کوچینگ سلامت می‌تواند یک انتخاب ارزشمند باشد.برای دریافت این خدمات با ما در تماس باشید.
کانال تلگرام:
اینستاگرام:
https://www.instagram.com/homecare_elderly
آپارات:
https://www.aparat.com/tebline24
منابع
- Tintinalli’s Emergency Medicine Manual
- دستورالعمل کشوری درمان سوختگی – وزارت بهداشت
- فهرست داروهای ایران – سازمان غذا و دارو
- راهنمای بالینی پرستاری زخم – انتشارات دانشگاه تهران
