واكسيناسيون چيست ؟
واكسيناسيون یاايمن سازي فعال هرگونه اقدامي كه به منظور جلوگيري از بروز عفونت و يا تخفيف شكل طبيعي بيماري در فردي با تجويز آنتي بادي يا آنتي ژن بعمل آيد ايمن سازي گفته مي شود .با تزريق عضلاني يا وريدي آنتي بادي ايمني غيرفعال يا انتقالي ايجاد مي گردد (جدول واکسیناسیون-عوارض واكسيناسيون-تاريخچه واكسيناسيون-واکسیناسیون در کودکان )
دوام اين نوع ايمني كوتاه است و بستگي به نيمه عمر آنتي بادي دربدن فرد دريافت كننده دارد و اين مدت درحدود 3 تا 4 هفته مي باشد.درصورت تجويز آنتي ژن كه شامل ميكرو ارگانيسم ضعيف شده ، كشته شده ويا اجزاء آن مي شود دستگاه ايمني فرد دريافت كننده تحريك و بطورفعال آنتي بادي توليد مي كند.ايمني بدست آمده دراين حالت را ايمني فعال گويند. دوام اين نوع ايمني ، طولاني تر از نوع غيرفعال است.
1-ايمن سازي فعال يا واكسيناسيون
واكسيناسيون اقدام بسيارمهم و با ارزشي است كه بوسيله آن با هزينه كم مي توان از ابتلاء به بيماريهاي عفوني جلوگيري كرد. با اجراي برنامه همگاني در جهان، شيوع بسياري از بيماريهاي خطرناك دربين شيرخواران، كودكان و بالغين كاهش بارزي پيدا كرده است بطوريكه اكنون شيوع بيماريهاي خطيري چون ديفتري، كزاز، سياه سرفه، سرخك و فلج كودكان با واكسيناسيون همگاني با موفقيت كنترل و در بسياري ازكشورها عملا به حداقل ميزان خود رسيده است ، يا بيماري آبله كه با واكسيناسيون همگاني و پيگيري جهاني ريشه كن شده است.
براي بيش از 20 بيماري انسان، اكنون واكسن تهيه شده است كه تعدادي ازآنها بطور همگاني و بقيه در شرايط خاصي، مورد استفاده قرارمي گيرند.تصميم براي تهيه و استفاده از واكسن، جهت يك بيماري براساس نتيجه موازنه دو موضوع، يكي ميزان احتياج به واكسن و ديگري خطرات وعوارض ناشي از آن گرفته ميشود.ميزان اثر پيشگيري كننده واكسن يك بيماري، از مقايسه تعداد مبتلايان دو گروه افراد واكسينه شده و نشده اي كه بطور تصادفي در معرض بيماري قرار مي گيرند بدست مي آيد.موثرترين واكسن ها آنهائي هستند كه مكانيسم پيشگيري حاصل از مرحله بهبودي در شكل طبيعي بيماري را تقليد كنند.
(جدول واکسیناسیون-عوارض واكسيناسيون-تاريخچه واكسيناسيون-واکسیناسیون در کودکان)
2-رابطه بين نوع واكسن با ايمني حاصل
واكسن هاي با اجرام زنده كه ازقدرت بيماريزايي آنها كاسته شده است، معمولاً با دوز واحد مي توانند ايمني موثر و طولاني نسبت به واكسن هاي
كشته شده ايجاد كنند .اين واكسن ها علاوه برسيستم ايمني هومورال، سيستم ايمني سلولي را نيز تحريك مي نمايند، اين نوع واكسنها تمايل دارند واكنشهاي مشابه شكل طبيعي بيماري به خصوص درافراد با نقص ايمني را ايجاد كنند.براي اينكه با واكسن هاي كشته شده ايمني كافي و بمدت طولاني بدست آيد، بايستي اين واكسن ها ابتدا درچند نوبت تزريق گردند و براي جلوگيري از كاهش سطح آنتي بادي و ادامه ايمني اغلب لازم است كه تزريق واكسن در آينده يادآوري شود.
3-تاريخچه واكسيناسيون
جان ميليونها نفر با استفاده از پني سيلين ، سولفا تيل آميد ،و داروهاي باكتري كش مشابه نجات يافته است . اما شايد با اثر پيشگيري كننده ايمن سازي – كه از ديگر اكتشافات تصادفي است – جانهاي بيشتري نجات يافته باشند .تا پيش از صده نوزدهم يكي از بزرگترين بلايايي كه دامنگير بشر مي شد آبله بود . تنها دو بيماري، يعني طاعون و مالاريا ، به اندازه آبله قرباني داشته اند . چگونگي مبارزه با مالاريا با استفاده از كينين و داروهاي ضد مالاريا انجام مي شد حشره كشها نيز در حذف پشه هاي ناقل بيماري مفيد واقع شدند .
پس از آنكه مشخص شد عامل انتقال طاعون ككهاي بدن موش هستند ،اين بيماري نيز سر انجام در مناطق توسعه يافته جهان با انجام اقدامات بهداشتي مهار شد .شهرت ادوارد جنر به دليل آشنا كردن جهانيان با واكسني است كه جان ميليونها نفر را از مرگ شوم ناشي از آبله رهانيده و چندين ميليون نفر ديگر را از ظاهر زشت و وحشتناكي كه بر اثر ابتلا به اين بيماري ايجاد مي شود ،نجات داده است.
جنر واكسن خود را در پي كار طولاني و طاقت فرسا در آزمايشگاه كشف نكرد . در 19 سالگي شير دوشي به او گفته بود كه هرگز به آبله مبتلا نخواهد شد ، چون قبلاً به آبله گاوي مبتلا شده بود .بعد ها وقتي جنر پزشك شد و به بي فايده بودن تلاشهايش براي درمان اين بيماري پي برد ،جمله آن شير دوش را به خاطر آورد . اوتحقيق كرد و دريافت شير دوشان تقريباً هرگز ، حتي وقتي از مبتلايان به آبله پرستاري مي كنند ، دچارآبله نمي شوند.به نظرش رسيد كه آبله گاوي را به افراد تلقيح كند ، تل آنها را از ابتلا به بيماري مرگبار تر آبله مصون سازد .اين بخت ياري حقيقي بود . بدوناينكه زحمتي بكشد ، در يافت كه آبله گاوي باعث ايمني در برابر آبله مي شود . قوه تشخيص او به اندازه اي بود كه توانست به ارزش اين حقيقتپي ببرد و از آن استفاده كند.
ادوارد جنر به سال 1749 در بركلي از توابع گلاستر شر انگلستان به دنيا آمد . شش ساله بود كه پدرش ، يك روحاني مسيحي ، درگذشت ،برادربزرگترش مسئوليت تربيت او را به عهده گرفت. تحصيلات ابتدايي خود را در مدارس محلي گذراند ، ودر آنجا به تاريخ طبيعي علاقه مند شد .
تحصيل طب را زير نظر دانيل لادلو ، از جراحان سادبري آغاز كرد . در اين هنگام بود كه شير دوش ، رابطه بين آبله گاوي و آبله را برايش تعريفكرد . جنر در سال 1775 در زمينه عقايد روستاييان گلاستر شر در باره آبله به تحقيق پرداخت دريافت كه دو نوع آبله گاوي وجود دارد ، وفقط يكي از آنها از آبله پيشگيري ميكند . همچنين تعيين كرد كه نوع موثر آبله گاوي تنها وقتي اثر محافظتي دارد كه در مرحله خاصي از بيماري منتقل شود.
او براي آزمودن نظريه اش مقداري از مايع درون تاولها دست شير فروشي را كه به آبله گاوي مبتلا بود بيرون كشيد و آن را به لندن برد و بادقت مايع آبله را به پسركي تلقيح كرد و همان طور كه جنر پيش بيني كرده بود پسرك به آبله دچار نشد . جنر از واژه واكسيناسيون استفاده نكرد، بلكه « تاولهاي ريز گاو » را به كار برد.معناي لغوي اصطلاح لاتيني اخير « واريوله واكسينه » به جايش لفظ مايه كوبي است و تا حدود يك قرن بعد ، مايه كوبي جنري آبله گاوي ، تنها روش ايمن سازي عليه بيماري بود .
در سال 1880 لويي پاستور براي ايمن سازي مرغان عليه وبا ، كه در يك همه گيري ،% 10 طيور فرانسه را از بين برده بود ، روشي ابداع كرد . او باكتري ايجاد كننده اين بيماري را جداسازي كرد و با كشت شكل ضعيف شده و تلقيح آن به مرغان ، آنها را نسبت به حمله مرگبار بيماري ايمن ساخت . اصول كلي روش پاستور با روشي كه جنر براي مايه كوبي با آبله گاوي ابداع كرد يكي بود .
قبل از آنكه ويروس آبله به شكل آبله گاوي به شير دوش منتقل شود ، در بدن گاو ضعيف شده بود .در سال 1881 ، پاستور با روي آوردن به سياه زخم ،كه از بيماريهاي گاو و گوسفند است، باسيل آنرا جدا كرد . اواين باكتري را در دمايي بالاتر از دماي بدن حيوان كشت داد تا مايعي براي تلقيح تهيه كند كه موجب حمله خفيف سياه زخم در جانور شود ، و حيوان را براي روزي كه دچار حمله شديد بيماري مي شود،ايمن سازد.
همانطور كه خود پاستور گفت ،او براي ارج نهادن به شايستگي و خدمات مهم يكي از بزرگترين انگليسيان ، يعني جنر واژه واكسيناسيون را به طور كلي براي روش مايه كوبي پيشگيري كننده وضع كرد. چهار سال بعد پاستور واكسني براي بيماري كه در حيوانات هاري و گاه در انسان آب گريزي خوانده مي شود ،ابداع كرد.
پژوهشهاي پيش گامانه پاستور ،كه بر كشف بخت يارانه جنر مبتني بود ،ايمن سازي را به دانش بسيار كار آمد تبديل كرد ، و زمينه را براي وقوع انقلابي در مهار بيماري هاي عفوني آماده ساخت.شايد گذشته از كشف آنتي بيوتيكها ، هيچ اكتشافي چنين تاثير عميقي بر سلامت انسان نگذاشته باشد .به نوشته و.ر كلارك در پايه هاي تجربي ايمني شناسي معاصر ( 1986 ) گل سر سبد موفقيتها در فرايند ايمن سازي ريشه كني كامل آبله بوده است .
در نيمه نخست اين قرن ، سالانه حدود 2 تا 3 ميليون مورد جديد گزارش مي شد.در سال 1949 آخرين مورد آبله در ايالات متحده ، ودر سال 1977 آخرين مورد تاييد شده سراسر جهان در سومالي گزارش شد.
(جدول واکسیناسیون-عوارض واكسيناسيون-تاريخچه واكسيناسيون-واکسیناسیون در کودکان)
واكسن چيست ؟
در برخي » مصونيت » موجود زنده ، مانند بدن انسان به خودي خود نيروي مقاومت و غلبه يافتن بر ميكروبها را دارد . اين حالت رااز موارد بايد بدن را از خارج كمك كرد ، تا چنين مصونيتي را پيداكند . در بسياري از بيماري هايي كه از ويروس پديد مي آيند ، اگر انسان يكبارآن بيماري را بگيرد و خوب بشود ديگر در برابر آن مصونيت پيدا مي كند . مثلاً آبله ، سرخك و آبله مرغان از بيماري هايي هستند كه اگر يك بارانسان آنها را بگيرد ، براي هميشه از آنها مصونيت پيدا مي كند . يعني ديگر آنها را هرگز نخواهد گرفت.
اما بيماري هاي ديگري مانند آنفولانزا ممكن است چند بار به سراغ به سراغ انسان بيايند. پس براي رهايي از چنگ انها مي آيند و به طورمصنوعي در انسان مصونيت ايجاد مي كنند.بدين طريق كه ويروس ضعيف شده آن بيماري را به بدن تزريق كرده ، انسان را دچار يك حالت خفيفي از آن بيماري مي نمايند. ولي چون اين بسيار ضعيف است، انسان به زودي بهبودي مي يابد و پس از بهبودي كامل براي يك مدت طولاني در برابر آن مرض ، مصونيت مي يابد.(جدول واکسیناسیون)
واكسن زدن يعني تزريق ويروس ضعيف يك بيماري به بدن.
(جدول واکسیناسیون-عوارض واكسيناسيون-تاريخچه واكسيناسيون-واکسیناسیون در کودکان)
4-طرز ساختن واكسن
واكسن را اينگونه ميسازند : نخست حيواني را عمداً دچار بيماري مورد نظر مي كنند . سپس ويروس آن بيماري را از بدن حيوان مزبور جدا ميسازند.مجدداً اين ويروس را به حيواني ديگر تزريق مي كنند و پس از بيمار شدنش ، باز ويروس را از بدنش جدا مي سازند . آنقدر اين عمل را تكرار ميكنند تا به قدري ويروس ضعيف گردد كه اگر آنرا به بدن انساني تزريق كنند نه تنها او را بيمار نكند، بلكه برايش مصونيت هم پديد آورد.
راه ديگر واكسن سازي اين است كه آن را از ويروسهاي مرده يا بي فعاليت به دست مي آورند.با تزريق اين نوع واكسن بدن مشغول ساختن پادزهر مي شود و خود را آماده دفاع در برابر ميكر وب اصلي مي كند .براي بيماري خواب و آنفولانزااز اين روش استفاده مي كنند . و بالاخرهگاهي هم خود ويروس را بي آنكه ضعيفش گردانند از راه پوست به بدن تزريق مي نمايند آنگاه چون ويروس از راه غير طبيعي وارد بدن گرديده،بازدر آن ايجاد مصونيت ميكند.
(جدول واکسیناسیون-عوارض واكسيناسيون-تاريخچه واكسيناسيون-واکسیناسیون در کودکان)
6-فواید واكسيناسيون
مزيت ايمن سازي بر سرم درماني ، در طول مدت حفاظت از طريق مايه كوبي است.واكسنها، علاوه بر توليد فعال پابتنهاي در گردش ، درموارد خاص، ودر هنگام بروز آلودگيهاي بعدي سريعاً موجب واكنش ليمفوسيتها گرديده ودستگاه حساس ايمني را طوري سامان مي دهد كه ميتواند نسبت به حمله اجرام خارجي واكنش سريع نشان دهد ، اين نوع واكنش را پاسخ ياداور يا خاطره اي مي نامند.
براي سهولت امر، مي توان واكسنها را به دودسته مشخص تقسيم نمود:
الف) واكسنهاي باكتريايي
- واكسنهاي زنده تخفيف حدت يافته : ب .ث . ژ
- واكسنهاي كشته:سياه سرفه، حصبه ،وبا
- نازهر(توكسوئيد): ديفتري، كزاز پنوموكوكسي ،C , A 4 (واكسنهاي پلي ساكاريدي: مننگوكوكسي)
ب) واكسنهاي ويروسي
- واكسنهاي زنده تخفيف حدت يافته: فلج اطفال خوراكي، سرخجه ،سرخك، اوريون، تب زرد
- واكسنهاي كشته كامل: انفولانزا ، فلج اطفال تزريقي ، هاري
- واكسنهاي كشته( بخشي از پادگن) : هپاتيت ب
توكسوئيدها فقط در قبال اگزوتوكسينها ايجاد ايمني مي كنند و كيفيت انها به لحاظ خلوص و قابليت انحلال پادگن بسيار عالي است..ايمني خلطي حاصل از آنها نيز به سادگي قابل اندازه گيري است.در واكسنهاي باكتريايي كه از ياخته كامل استفاده مي شود ،پادتنهايي توليد مي شوند كه بعضي از آنها احتمالاً جرء اپسونينها هستند.
اين واكسنها نقش يك ادجووان( ياور) را دارند و همراه با ديگر واكسنها موجب افزايش پاسخ ايمني مي شوند.در مورد ب .ث . ژ وضعيت فرق مي كند ، اين واكن بيشتر ايجاد ايمني سلولي مي كند و پادتن خلطي قابل اندازه گيري توليد نمي نمايد .اينحالت از ايمني سلولي همراه با افزايش حساسيت تاخيري است كه از طريق آزمون حساسيت به توبركولين اندازه گيري مي شود.
واكسن آبله (ويروس واكين ) كه قديمي ترين واكسن ويروسي است، پس از تزريق به انسان به علت قرابت پادگني ، ايجاد ايمني عليه آبله (ويروس واريول ) مي كند. ايمني واكسن عمدتاً از نوع سلولي است و بطور كلي پاسخ پادتني ضعيف است.
استفاده از واكسنهاي زنده تخفيف حدت يافته در افراد مبتلا به نقص دستگاه ايمني سلولي رسماً ممنوع است.ساير واكسنهاي ويروسي زنده يا تخفيف حدت يافته ،ايجادايمني خلطي همراه با پادتنهاي در گردش مي كنند كه به روش هاي متداول سرم شناسي نظير سرونوترا ليزا سيون ، واكنش ممانعت از هم اگلوتيناسيون ، بررسي ايمني به كمك مواد راديوايزوتوپ ، اليزاو غيره قابل اندازه گيرياست. آزمونهاي افزايش حساسيت تاخيري بعضاً دال بر ايمني با واسطه سلولي است.
بعضي واكسنها نظير واكسن خوراكي فلج اطفال يا واكسنهايي كه از طريق بيني تجويز مي شوند ، علاوه بر ايمني خلطي ، ايجاد ايمني موضعي ميتوليد مي شود كه موجب ايمني موضعي بسيار قوي خواهد شد و از دخول ويروس از طريق ان A نمايند و به دنبال آن ايمونوگلو بولين نوعو پنوموكوكسي پلي والان براساس نوع كپسول وپلي ساكاريد موجود در ، C ,A مجاري جلو گيري خواهد كرد. نهايتاً، واكسنهاي مننگوكوكسي واكسن ، ايجاد پادتن اختصاصي مي نمايند.
(جدول واکسیناسیون-عوارض واكسيناسيون-تاريخچه واكسيناسيون-واکسیناسیون در کودکان)
7-عوارض واكسيناسيون
پيشگيري ازبيماريهاي عفوني بوسيله واكسن يكي از پيروزيهاي مهم علم پزشكي است، اما بايد در نظر داشت كه با وجود پيشرفتهاي بدست آمده در تهيه واكسن هاي بسيار كم ضرر و بي نهايت موثر بهرحال هيچ واكسني كاملاً بي ضرر و صددرصد مؤثر نيست. هدف در تهيه واكسن مناسب ،رسيدن به مرحله اي است كه واكسن حداكثر اثر پيشگيري را با حداقل عارضه جانبي داشته باشد.(جدول واکسیناسیون)
عوارض متعددي تاكنون براي واكسن ها گزارش شده است كه شايع ترين آنها عوارض محل تزريق بصورت تورم و حساسيت و درد موضعي است كهگاهي با درجات خفيفي از تب نيز همراه مي شود.اين عوارض اغلب در طي 24 ساعت اول بعد از تزريق ظاهر شده و معمولاً دركودكان بارزتر و ميزان تب كودك نيز بالا است. در دنباله تزريق واكسن سياه سرفه بندرت ممكن است كودك دچار آنسفاليت شود.
اين عارضه معمولاً چند روز پس از تزريق اين واكسن بصورت بيقراري، تشنج اختلال رفتاري و تغيير سطح هشياري خودنمائي مي كند. هرگاه بعد از تزريق واكسن ثلاث كودك تب بالا، تشنج، و گريه هاي شديد و طولاني بيش از 3 ساعت داشته باشد ، در نوبت هاي بعدي از واكسن دوگانه استفاده مي شود.
يكي از عوارض بسيار نادري كه بويژه با گونه شماره 3 ويروس قطره فلج اطفال ممكن است پيش آيد پيدايش شكل فلجي بيماري است. شيوع اين عارضه دربالغين كمي زيادتر از كودكان مي باشد، بدين جهت تجويز همگاني قطره ضد فلج كودكان در سنين بالاي 18 سال توصيه نمي شود.
هرگاه به فردي با نقص ايمني قطره ضد فلج تجويز شود خطر پيدايش اشكال فلجي بيماري افزايش پيدا مي كند.در حاملگي تزريق واكسن هاي ويروسي زنده بعلت احتمال انتشار آنها به جفت و جنين ممنوع مي باشد.اميد است با پيشرفتهاي كه در تكنيك هاي بيولوژي ملكولي پيدا شده است بتوان در آينده واكسن هايي با عوارض هر چه كمتر تهيه نمود.
به دنبال تزريق واكسن توام عوارض موضعي ا ز قبيل قرمزي محل تزريق ، حساسيت موضع ، و گاهي واكنشهاي عمومي مانند تب ، سر درد ، و گاهي ظهور بثوراتي در سطح بدن مشاهده مي شود اما اين واكنشها به زودي مرتفع مي گردند.
در موارد نادري به دنبال تزريق واكسن توام ضد ديفتري- كزاز ناراحتي هاي كليوي و عصبي ديده شده است . در چنين حالاتي تزريق هاي بعدي انجام نمي گيرند . بايستي همواره آدرنالين يك در هزار در دسترس تزريق كنندگان واكسن باشد تا اگر عارضه آنافلاكسي پيش آمد بلافاصله بمصرف برسد.
همچنين ناراحتيهاي مغزي قابل توجهي كه ناشي از تزريق جزء سياه سرفه اواكسن سه گانه است به ندرت ذكر شده ، اگر ناراحتي عصبي ويا تشنجي كودك ظرف 2 روز پس از تزريق مشاهده شود ، نشان ايجاد ناراحتي به علت واكسن سياه سرفه است در اين صورت دنباله ايمن سازي را با واكسنهاي دو گانه ضد ديفتري ، كزاز خردسالان يا بزرگسالان بسته به سن شخص ادامه مي دهند و به اين كودك ديگر واكسن سياه سرفه نبايد تزريق شود.(جدول واکسیناسیون-عوارض واكسيناسيون-تاريخچه واكسيناسيون-واکسیناسیون در کودکان)
8-جدول و زمان انجام واكسيناسيون در كشور ايران-(جدول واکسیناسیون):
انواع واكسن ها، مقدار ، راه تجويز و شرايط نگهداري آنها
شرايط نگهداري درمحل
واكسيناسيون
مقدار و راه تجويز *
ماهيت
نام واكسن
8-2 درجه سانتيگراد
( طبقه مياني يا پاييني
يخچال)
5/0 ميلي ليتر، عضلاني
توكسوئيد كزاز، توكسوئيد
ديفتري و باكتري كشته شده
سياه سرفه
سه گانه
8-2 درجه سانتيگراد
( طبقه مياني يا پاييني
يخچال )
5/0 ميلي ليتر ، عضلاني
توكسوئيد كزاز و توكسوئيد
ديفتري ( خردسالان و
بزرگسالان)
دوگانه
8-2 درجه سانتيگراد
( طبقه مياني يا پاييني
يخچال)
5/0 ميلي ليتر ، عضلاني
توكسوئيد كزاز
كزاز
8-2 درجه سانتيگراد
( طبقه فوقاني يخچال )
05 ميلي / زير يكسال 0
ليتر داخل جلدي، بالاتر از
1 ميلي ليتر / يك سال 0
داخل جلدي
باسيل كالمت وگرن
ب.ث.ژ
8-2 درجه سانتيگراد
( طبقه فوقاني يخچال )
0/5 ميلي ليتر، زير جلدي
ويروس زنده ضعيف شده
سرخك، اوريون و سرخجه
MMR
2-8 درجه سانتيگراد
( طبقه فوقاني يخچال )
قطره خوراكي
ويروس سه گانه زنده ضعيف
شده
فلج اطفال
8-2 درجه سانتيگراد
( طبقه فوقاني يخچال )
5/0 ميلي ليتر، زير جلدي
يا عضلاني
ويروس كشته شده
8-2 درجه سانتيگراد
( طبقه مياني يا پاييني
يخچال )
براي كودكان زير ده سال،
5/0 ميلي ليتر و براي افراد
ده سال و بالاتر يك ميلي
ليتر در عضله ، براي
بيماران دياليز و تالاسمي
دو برابر مقدار توصيه شده
آنتي ژن سطحي ويروس
« هپاتيت ب »
در خصوص طريقه مصرف واكسن ها چنانچه دستورالعمل مشخصي از طرف مركز مديريت بيماريها ارسال نشده باشد مراعات دستورالعمل كارخانه
سازنده ضروري است.
(جدول واکسیناسیون-عوارض واكسيناسيون-تاريخچه واكسيناسيون-واکسیناسیون در کودکان)
توضيحات:
- واكسن هاي سه گانه، كزاز، دوگانه و هپاتيت در مقابل يخ زدگي تغيير ماهيت مي دهند، در اينصورت ،از مصرف آن بايد جداً خودداري كرد
- كليه واكسن ها بايد تا لحظه تجويز در دماي ذكر شده نگهداي شوند. (در يخچال نگهداري شود)و ب. ث. ژ در واحد مصرف كننده نيز بايد د دماي ذكر شده نگهداري شود.
بيماريها و علائم اختصاري واكسنهاي برنامه گسترش ايمنسازي-(جدول واکسیناسیون)
نام بيماري
واكسن مربوط
علائم اختصاري
سل
ب.ث.ژ
BCG
ديفتري، كزاز، سياه سرفه
سه گانه ( ثلاث )
DTP
ديفتري كزاز
دوگانه خردسالان
DT
دو گانه بزرگسالان
Td
فلج اطفال
پوليو خوراكي
OPV
پوليو تزريقي
IPV
سرخك سرخجه اوريون
سرخك سرخجه اوريون
MMR
كزاز
توكسوئيد كزاز
TT
هپاتيت ب
« ب » هپاتيت
Hep.B
(جدول واکسیناسیون-عوارض واكسيناسيون-تاريخچه واكسيناسيون-واکسیناسیون در کودکان)
نکات مهم
- منظور از فلج اطفال، قطره خوراكي فلج اطفال است.
- واكسن هپاتيت ب كودكان نارس با وزن كمتر از 2000 گرم چنانچه در وقت مقرر مراجعه نموده باشند در 4 نوبت ) بدو تولد، يكماهگي،دوماهگي و 6 ماهگي ) انجام مي شود.
- پس از آخرين نوبت واكسن سه گانه، هر ده سال يكبار واكسن دوگانه ويژه بزرگسالان بايستي تزريق شود.
برنامه ايمن سازي كودكان با توجه به شرايط اپيدميولوژيك كشور-جدول واکسیناسیون
توضيحات
نوع واكسن
سن
» در كودكان زير يك سال، مقدار واكسن
05/0 ) ميلي ليتر معادل نصف ) « ب.ث.ژ
دوز بالغين است
ب.ث.ژ فلج اطفال *
هپاتيت ب **
بدو تولد
سه گانه فلج اطفال هپاتيت ب
2 ماهگي
سه گانه فلج اطفال
4 ماهگي
سه گانه فلج اطفال هپاتيت ب
6 ماهگي
اين واكسن شامل واكسنهاي سرخك،
سرخجه و اوريون مي باشد.
MMR
12 ماهگي
MMR – سه گانه فلج اطفال
18 ماهگي
سه گانه فلج اطفال
4-6 سالگي ***
جدول ايمن سازي افراد 7 تا 18 ساله كه در وقت مقرر مراجعه نكرده اند
هپاتيت ب MMR دوگانه ويژه بزرگسالان فلج اطفال
اولين مراجعه
دوگانه ويژه بزرگسالان فلج اطفال هپاتيت ب
يكماه بعد از اولين مراجعه
دو گانه ويژه بزرگسالان فلج اطفال
يكماه بعد از دومين مراجعه
MMR دو گانه ويژه بزرگسالان فلج اطفال هپاتيت ب
6 ماه تا يك سال بعد از سومين مراجعه
دو گانه ويژه بزرگسالان و هر ده سال يكبار تكرار شود
10 سال بعد از چهارمين مراجعه
جدول ايمن سازي كودكاني كه از يكسالگي تا 6 سالگي در وقت مقرر مراجعه ننموده اند.
و هپاتيت ب MMR سه گانه فلج اطفال ب.ث.ژ
اولين مراجعه
سه گانه فلج اطفال هپاتيت ب
يكماه بعد از اولين مراجعه
سه گانه فلج اطفال
يكماه بعد از دومين مراجعه
سه گانه فلج اطفال هپاتيت ب
6 ماه تا يك سال بعد از سومين مراجعه
MMR سه گانه ( حداقل يكسال فاصله با نوبت قبلي )
فلج اطفال
6-4 سالگي
- بعد از 6 سال تمام ( 6 سال و 11 ماه و 29 روز ) تزريق واكسن سه گانه ممنوع است و بايد از
واكسن دوگانه ويژه بزرگسالان استفاده شود. - در صورتيكه سن كودك هنگام تزريق يادآور اول سه گانه و فلج اطفال، چهار سال يا بيشتر باشد،
يادآور دوم لزومي ندارد - پس از آخرين نوبت واكسن سه گانه بايستي واكسن دو گانه ويژه بزرگسالان هر ده سال يك بار تكرار شود، نوبت دوم بايستي 6 سالگي باشد
- بعد از يكسالگي قبل از تلقيح ب.ث.ژ بايستي تست مانتو انجام شود و در صورت منفي بودن ،ب.ث.ژ تلقيح گردد. كسانيكه بدنبال تزريق ب.ث.ژ اسكار نداشته اند نياز به تزريق مجدد ب ث ژ ندارند.
مراقبت های بعد از تزریق واکسن کودک
چرا بايد اين همه واكسن به كودكم بزنند؟
از تماشاي منظره تزريق به فرزند براي تمام والدين ناخوشايند است. اما برنامه واكسيناسيون به منظور پيشگيري از بيماريهاي خطرناك تهيه شده است و مهمترين بخش تامين سلامت كودك را تشكيل مي دهد.بعضي از اين بيماريها (نظير فلج اطفال و ديفتري) صذ سال پيش از اين بسيار شايعتر بودند ولي امروزه بعلت انجام واكسيناسيون بندرت ديده ميشوند.
مركز مبارزه با بيماريها در هر كشور بسته به سطح ايمني عمومي و بيماريهاي خطرناك شايع برنامه واكسيناسيون خاصي را براي كودكان و بزرگسالان تنظيم مي كند.(جدول واکسیناسیون-عوارض واكسيناسيون-تاريخچه واكسيناسيون-واکسیناسیون در کودکان)
واكسن ها چگونه از بيماريها پيشگيري مي كنند؟
واكسن ها از ميكروب يا ويروس كشته شده و يا ضعيف شده كه عوامل بيماريهاي خاص هستند ساخته شده اند. با تزريق واكسن سيستم ايمني تحت حمله اين ميكروب ها و يا ويروس ها قرار مي گيرد و در نتيجه ترشح آنتي بادي ها يا پادتن ها دربدن بالا مي رود.اين آنتي بادي ها در بدن كودك فعال باقي مي مانند و در صورتيكه بدن با بيماري واقعي مواجه شود آن را در مقابل آن ويروس يا ميكروب محافظت مي كنند. بعنوان مثال اگر سياه سرفه در منطقه شما شايع شود احتمال ابتلا كودك شما كه واكسينه شده است به مراتب كمتر از كودكي است كه واكسينه نشده است.
كارت مراقبت كودك چيست و استفاده از آن در واكسيناسيون چه كمكي مي كند؟
در ايران هر كودكي يك كارت مخصوص مراقبت كودك دارد كه در آن جدول واكسينايون، تغذيه و پايش رشد در نظر گرفته شده است. كودك شما نيز حتما اين كارت را دارد و اگر اينطور نيست بهتر است در اولين فرصت به يكي از مراكز بهدشتي و درماني در محدوده محل زندگي خود مراجعه نمائيد و براي وي پرونده تشكيل داده و كارت مراقبت كودك را دريافت نمائيد. اگر شما براي مراقبتهاي دوران بارداري به چنين مراكزي مراجعه كرده باشيد حتما با نشاني و روش كار آنها آشنا هستيد. در غير اينصورت مي توانيد از دانشگاه علوم پزشكي محدوده خود در مورد آن اطلاعاتي كسب كنيد.
خصوصيات هر يك از اين واكسنها چيست؟
واكسن ب ث ژ: اين واكسن با استفاده از باكتري ضعيف شده سل عليه اين بيماري ساخته شده و به صورت زير جلدي در ناحيه بازو در بدو تولد تزريق مي شود. بهترين سن براي تلقيح واكسن ب. ث . ژ بدو تولد است، از آن به بعد تا 2 ماهگي بدون انجام تست مي توان واكسن ب.ث.ژ را تلقيح نمود.در بعضي از موارد تورم عقده هاي لنفاوي زير بغل بعد از تزريق واكسن مشاهده مي شود كه معمولا با گذشت زمان برطرف شده و نياز به درمان خاصي ندارد.(عوارض واكسيناسيون)
قطره خوراكي فلج اطفال: فلج اطفال يك بيماري حاد ويروسي است كه مي تواند منجر به فلج دائم دسته اي از عضلات بدن شود. براي جلوگيري از اين بيماري ناتوان كننده و سخت، بهترين راه واكسيناسيون است. واكسن به صورت قطره خوراكي و با استفاده از ويروس ضعيف شده ساخته شده است.
اين ويروس از راه خوني (مانند انتقال خون)، از راه جنسي و از طريق مادر به فرزند (در دوران بارداري) منتقل مي شود.
واكسن هپاتيت ب : افرادیكه بيشتر در تماس با بيماران هستند مانند پرسنل و بيماران بخش دياليز، پزشكان، دندانپزشكان، پرستاران و پرسنل بانك خون بيشتر در معرض ابتلاء به اين بيماري بوده و بعنوان گروه پرخطر بايد واكسينه شوند. واكسن اين بيماري از سال 1372 جزو برنامه واكسيناسيون كشوري اطفال گنجانده شده است. عوارض واكسن خيلي كم بوده شامل درد و قرمزي در ناحيه تزريق، سردرد مختصر و احساس كسالت است.
واكسن سه گانه: اين واكسن با استفاده از باكتري كشته شده سياه سرفه و سموم باكتريهاي ديفتري و كزاز ساخته مي شود. ديفتري، كزاز و سياه سرفه بيماري هاي خطرناكي هستند كه مي توانند موجب مرگ يا عوارض شديد شوند. عارضه اين واكسن معمولا تب و بيقراري است كه ممكن است تا چند روز ادامه يابد، در اين صورت مي توانيد از پاشويه و استامينوفن براي كاهش تب در كودك استفاده كنيد. اگر بعد از تزريق، تب 40 درجه يا تشنج ديده شود حتما آنرا در نوبت هاي بعدي متذكر شويد تا از واكسن دو گانه اطفال استفاده شود.(عوارض واكسيناسيون)
واكسن دو گانه اطفال: اين واكسن شبيه به واكسن دوگانه بزرگسالان يعني شامل واكسنهاي ديفتري و كزاز است و تنها فرق آن مقدار بيشتر واكسن ديفتري است.
(سرخك، سرخجه، اوريون)MMR : علائم بيماري سرخك عبارتند از تب بالا و چند روزه، آب ريزش بيني، التهاب ملتحمه چشم و جوشهائي كه بعد از شروع تب ظاهر مي شوند .التهاب پرده مغز، التهاب گوش مياني و برونشيت ممكن است در ادامه علائم سرخك ظاهر شوند. دربعضي از كشورها ميزان مرگ ومير به % 10 مبتلايان مي رسد. سرخجه نيز با بثورات جلدي همراه است و علائم آن نظير تب و سرفه، خفيف تر ازسرخك بوده و بيماري خطرناكي نيست. خطر اين بيماري مربوط به خانم هاي باردار است كه در صورت ابتلا، احتمال نقص مادرزادي را در جنين بشدت افزايش مي دهد.
(جدول واکسیناسیون-عوارض واكسيناسيون-تاريخچه واكسيناسيون-واکسیناسیون در کودکان)
آيا واكسيناسيون بايد تحت هر شرايطي، مثل بيماري كودك، انجام شود؟
در اكثر موارد بيماري واكسيناسيون انجام مي شود، به جز چند مورد خاص كه توضيح داده خواهد شد. مثلا شل بودن مدفوع يا سرماخوردگي معمولي نبايد مانع از انجام ايمن سازي شود. برنامه ايمن سازي كودكان نارس ويا كم وزن نيز طبق جدول ايمن سازي عادي است و تجويز به موقع واكسنها توصيه مي شود. ابتلا به سوء تغذيه نيز نه تنها مانعي براي ايمن سازي نيست، بلكه ايمن سازي به موقع كودكان مبتلا به سوء تغذيه بشدت توصيه مي شود چرا كه آنها را نسبت به بيماريهايي كه بيشتر در معرض ابتلا به آنها هستند مقاوم مي كند. براي هيچ واكسني جز سياه سرفه محدوديت سني وجود ندارد و در صورت عدم سابقه ايمن سازي بايد با برنامه عمل شود.(عوارض واكسيناسيون)
در چه مواردي نبايد واكسيناسيون انجام شود يا با تغييرات انجام مي شود؟
در مورد كودكان مبتلا به آلرژي شديد و يا ضايعات و عوارض مغزي و عصبي واكسناسيون با احتياط و با نظر پزشك كودكان انجام مي گيرد.در كودكان تب دار يا مبتلا به بيماري هاي حاد شديد تا رفع تب و بيماري فقط تزريق واكسن سه گانه را به عقب مي اندازند.به كودكان پس از سن شش سالگي و نوجوانان، اگر مايه كوبي توام ضرورت يابد بايد حتما واكسن ويژه بزرگسالان تزريق شود.همچنين براي كودكاني كه سابقه بيماريهاي مزمن چركي، ناراحتيهاي عصبي، تشنج، ضايعات مغزي و يا سابقه خانوادگي بيماريهاي عصبي رادارند واكسن سه گانه تجويز نمي شود.
منع استعمال (BCG) در اختلالات ايمني ، چه اوليه و چه اكتسابي مثل لوسمي ( سرطان خون) و غيره واكسنهاي ويروسي زنده تلقيح آن به هيچ وجه لازم نيست.(عوارض واكسيناسيون-جدول واکسیناسیون)
واكسن آنفولانزا چيست و آيا براي كودكم لازم است؟
واكسن آنفولانزا يا معروف به واكسن سرماخوردگي شامل چند ويروس شناخته شده است كه تا حدي ضعيف شده اند و از طريق تزريق عضلاني مي توانند تا 80 درصد ايمني براي يك سال ايجاد كنند. اين نكته را هرگز فراموش نكنيد كه واكسن آنفلوآنزا هرگز مانع از ابتلاي شما و يا كودكتان به سرماخوردگي نمي گردد زيرا اين واكسن سرماخوردگي نيست.
https://www.instagram.com/Tebline24
(جدول واکسیناسیون-عوارض واكسيناسيون-تاريخچه واكسيناسيون-واکسیناسیون در کودکان)
