اختلالات هموگلوبین (هموگلوبینوپاتی)
وظیفه هموگلوبین، انتقال اکسیژن به بافت‌های بدن است. هموگلوبینوپاتی ها، اختلالاتی هستند که بر روی ساختمان، فانکشن و یا تولید هموگلوبین اثر می گذارند. این اختلالات معمولاً ارثی بوده و شدت آن‌ها از اختلالات آزمایشگاهی بدون علامت تا مرگ داخل رحمی متغیر است. هموگلوبینوپاتی ها با خون‌سازی غیرمؤثر، آنمی همولیتیک، اریتروسیتوز، سیانور یا علائم انسداد عروقی تظاهر پیدا می‌کنند. در ادامه به مبحث اختلالات هموگلوبین (هموگلوبینوپاتی) میپردازیم.تالاسمی-هموگلوبین‌های تالاسمیک-پلی سیتمی-سیکل سل
انواع هموگلوبین:
1ـ HbA: هموگلوبین اصلی دوران بزرگسالی است و دارای ساختمان 22 است.
2ـ HbF: هموگلوبین دوران جنینی است و دارای ساختمان 22 است.
3ـ HbA2: هموگلوبین فرعی دوران بزرگسالی است و دارای ساختمان 22 است.
نکته: در آنمی سیکل سل و تالاسمی سطح HbF در بعضی از بیماران بالا می‌رود.
نکته: داروی هیدروکسی‌اوره سطح HbF را در بزرگسالان بالا می برد.
توجه: ویژگی و مشخصه اصلی هموگلوبین، حلالیت و قابلیت اتصال برگشت پذیر به اکسیژن است. در هموگلوبینوپاتی این ویژگی دچار اختلال می‌شود.
عملکرد هموگلوبین:
هموگلوبین به منظور انتقال اکسیژن می بایست در آلوئولی به اکسیژن وصل شود و در بستر مویرگی بافتی، اکسیژن را آزاد نماید. در فشار پایین اکسیژن، تترامر هموگلوبین به‌طور کامل از اکسیژن خالی می‌شود.[1] با بالا رفتن فشار اکسیژن، اتصال به اکسیژن به‌صورت آهسته شروع می‌شود. با وصل شدن اکسیژن به تترامر هموگلوبین، شیب منحنی اتصال اکسیژن به هموگلوبین افزایش ناگهانی پیدا می‌کند.
تالاسمی-هموگلوبین‌های تالاسمیک-پلی سیتمی-سیکل سل
عواملی که بر میل ترکیبی هموگلوبین به اکسیژن اثر دارند؛ عبارتند از:
1ـ pH: میل ترکیبی هموگلوبین با اکسیژن در pH پایین، کاهش می‌یابد.
2ـ 2 و 3 بیس فسفوگلیسرات (2,3-DPG): افزایش 2,3-DPG میل ترکیبی هموگلوبین به اکسیژن را کم می‌کند. HbA تمایل بالایی به 2,3-DPG دارد ولی HbF به 2,3-DPG اتصال نمی‌یابد به همین دلیل میل ترکیبی آن با اکسیژن بسیار زیاد است.
3ـ درجه حرارت (T): افزایش درجه حرارت میل ترکیبی هموگلوبین به اکسیژن را کم می‌کند و لذا تحویل اکسیژن به بافت‌ها افزایش می یابد.
طبقه‌بندی هموگلوبینوپاتی ها
5 گروه اصلی هموگلوبینوپاتی را می توان به‌صورت زیر طبقه بندی نمود:
◙ هموگلوبینوپاتی‌های ساختمانی (Structural): در این گروه به علت ایجاد موتاسیون، توالی اسیدهای آمینه یک زنجیره گلوبین تغییر پیدا می‌کند.
تالاسمی-هموگلوبین‌های تالاسمیک-پلی سیتمی-سیکل سل
انواع هموگلوبینوپاتی‌های ساختمانی عبارتند از:
1ـ پلیمریزاسیون غیرطبیعی هموگلوبین: آنمی سیکل سل و هموگلوبین (Hb-S)S
2ـ تغییر در میل ترکیبی هموگلوبین به اکسیژن
الف) میل ترکیبی بالا: پلی سیتمی
ب) میل ترکیبی پایین: سیانوز، آنمی کاذب (Pseudoanemia)
3ـ هموگلوبین‌هایی که به آسانی اکسید می‌گردند
الف) هموگلوبین ناپایدار: آنمی همولیتیک، زردی
ب) هموگلوبین M: مت هموگلوبینمی، سیانوز
تالاسمی ها:
به علت موتاسیون هایی که تولید یا ترجمه mRNA گلوبین را مختل می‌نمایند موجب کاهش تولید زنجیره گلوبین می‌شوند. انواع تالاسمی ها عبارتند از:
1ـ آلفا ـ تالاسمی
2ـ بتا ـ تالاسمی
هموگلوبین‌های تالاسمیک:
ترکیبی از مشخصات تالاسمی (بیوسنتز گلوبین غیرطبیعی) و اختلالات ساختمانی هموگلوبین (توالی غیرطبیعی اسیدهای آمینه) را دارا هستند. این موارد عبارتند از:
1ـ HbE
2ـ هموگلوبین مارپیچ ثابت (Constant Spring)
3ـ هموگلوبین لپور (Lepore)
باقی‌ماندن ارثی هموگلوبین جنینی
[2]: در این موارد سطح هموگلوبین F در بزرگسالان بالاست.
هموگلوبینوپاتی‌های اکتسابی: این موارد عبارتند از:
1ـ ایجاد مت هموگلوبین به دلیل تماس با توکسین‌ها
2ـ ایجاد سولفوهموگلوبین به دلیل مواجهه با توکسین‌ها
3ـ کربوکسی هموگلوبین
4ـ HbH در اریترولوسمی
5ـ افزایش HbF در شرایط اریتروئید و دیسپلازی مغز استخوان
نکته: در هموگلوبینوپاتی های اکتسابی، تولید بیش از حد HbF در پره لوسمی و ایجاد تالاسمی در اختلالات میلوپرولیفراتیو مشاهده می‌گردد.
مت‌هموگلوبینمی، تالاسمی شایع ترین اختلال ژنتیکی در دنیاست و تقریباً 200 میلیون نفر به این بیماری مبتلا هستند.
در مورد اپید میولوژی هموگلوبینوپاتی ها به نکات زیر توجه کنید:
1ـ هموگلوبینوپاتی ها در مناطقی از جهان که مالاریا آندمیک است، شایع هستند.
2ـ کودکان کم سن مبتلا به تالاسمی، حساسیت بیش تری برای عفونت با پلاسمودیوم و یواکس غیرکشنده دارند درحالی که تالاسمی نقش حفاظتی در مقابل پلاسمودیوم فالسیپاروم کشنده تر دارد.
3ـ هموگلوبین سیکل سل شایع‌ترین هموگلوبینو پاتی ساختمانی است.
تالاسمی-هموگلوبین‌های تالاسمیک-پلی سیتمی-سیکل سل
توارث و ژنتیک
هموگلوبینوپاتی ها صفات اتوزومال Co-dominant هستند. اختلالات تالاسمی در رحم و بعد از تولد علامت دار هستند ولیکن تالاسمی‌ها تا 9-3 ماهگی بی علامت می‌باشند.
توجه: ژن گلوبولین شبه آلفا روی کروموزوم 16 و ژن شبه‌بتا بر روی کروموزوم 11 قرار دارند.
روش‌های تشخیص هموگلوبینوپاتی‌ها
روش‌های تشخیص هموگلوبینوپاتی‌ها عبارتند از:
1ـ کروماتوگرافی مایع با عملکرد بالا (HPLC)[3]: اگرچه الکتروفورز کماکان برای بررسی هموگلوبینوپاتی‌ها به‌کار می‌رود ولی در اکثر آزمایثگاه‌ها، کروماتوگرافی مایع با عملکرد بالا (HPLC) جایگزین آن شده است.
2ـ اندازه‌گیری میزان هریک از هموگلوبین‌ها: در تشخیص بیماری‌هی زیر باید انجام شود:
الف) صفت سلول سیکل‌سل (Sickle cell trait)
ب) Sickle thalassemia syndrome
ج) بیماری HbSC
د) جهت مانیتورینگ اثرات تعویض خون در کاهش درصد HbS
نکته: HbA2 در صفت تالاسمی[4] افزایش و در فقر آهن کاهش پیدا می‌کند.
نکته: HbF در HPHF[5]، بعضی از موارد تالاسمی، دوره‌های گاه به گاه استرس اریتروئید یا هیپرپلازی مغز استخوان بالا می‌رود.
3ـ تست حلالیت داسی شکل: بهترین روش برای بررسی داسی شدن، تست حلالیت داسی‌شکل (Sickle solubility test) است. هموگلوبین ناپایدار با رسوب در ایزوپروپانول یا پس از حرارت دادن تا 50 درجه سانتی‌گراد تشخیص داده می‌شود. در تست حلالیت داسی‌شکل، درجه حرارتی که هموگلوبین درصورت از دست دادن اکسیژن به شکل نامحلول یا ژل درمی‌آید، اندازه‌گیری می‌شود.
4ـ تست P50: هموگلوبینوپاتی‌هایی که میل ترکیبی بالا یا پایین به اکسیژن دارند، با تعیین میزان فشار اکسیژن که در آن، هموگلوبین به مقدار 50٪ با اکسیژن اشباع می‌شود، تشخیص داده می‌شوند
تالاسمی-هموگلوبین‌های تالاسمیک-پلی سیتمی-سیکل سل
[1]. Fully deoxygenated
[2]. Hereditary Persistence of fetal hemoglobin
[3]. High – Performance liquid Chromatography (HPLC)
[4]. -thealassemia trait
[5]. Hereditary persistence of fetal hemoglobin
اینستاگرام گروه آموزشی علوم پزشکی ، تشخیص درمان و مراقبت پرستاری طب لاین
